Sinds 2016 zijn er honderden uitvaartdiensten van Nederlandse overledenen naar YouTube geüpload of op de website gelivestreamd. In vrijwel alle gevallen gaat het om de afscheidsceremonie voorafgaand aan een begrafenis of crematie. Ruim driehonderd uur aan zeer persoonlijk en privacygevoelig beeldmateriaal is door iedereen naar hartelust te bekijken. En gek genoeg gebeurt dat niet altijd onbewust. Ik zocht uit hoe het kon gebeuren dat al die rouwdiensten openbaar op YouTube konden verschijnen.
Enkele maanden geleden was ik een beetje oeverloos aan het doorklikken op YouTube, zoals mensen van mijn generatie dat wel vaker doen. Tussen alle nietszeggende video’s met clickbaittitels, stuitte ik geheel toevallig op een filmpje waarin een deel van een uitvaart te zien was. Het betrof een video van een kwartier waarbij een plateau met een doodskist erop door middel van een grote metalen stang op een gracieuze manier en begeleid door vioolmuziek langzaam naar boven werd gestuwd, tot de kist uiteindelijk uit het zicht van de nabestaanden was verdwenen. Het was een fysieke metafoor voor een reis naar de hemel, maar het zag er stiekem ook een beetje uit als een veredelde kermisattractie.
Hoewel het technische hoogstandje me nauwelijks wist te fascineren, was ik wél verbaasd dat ik überhaupt naar deze dienst zat te kijken. Ik voelde me een vlieg op de muur. Een voyeur die iets aan het bekijken was, dat niet helemaal voor zijn ogen bestemd was. Ik kreeg een van de meest verdrietige momenten uit iemands leven met één klik op mijn beeldscherm voorgeschoteld. Het voelde bevreemdend, en dit was dus vast een uitzondering op de regel, zo was mijn gedachtegang.
Het tegendeel bleek waar. Toen ik naar dit onderwerp onderzoek begon te doen, viel ik van de ene verbazing in de andere. Er staan niet één of twee video’s van uitvaartdiensten openbaar op YouTube, maar honderden. Ik was in staat om 211 verschillende video’s van uitvaartdiensten te bekijken. En niet eens alleen fragmenten van een kwartier, nee, bijna altijd volledige uitvaartdiensten van minstens een uur lang. Dat kon toch nooit de bedoeling zijn? Genoeg aanleiding om uit te zoeken wat hier aan de hand was.
De laatste minuten
Alle uitvaartdiensten die in mijn onderzoek naar voren zijn gekomen zijn in Nederland opgenomen. Het gros van de uitvaartdiensten betrof een afscheidsceremonie ter ere van de overledene. Iemands daadwerkelijke begrafenis of crematie kwam ik bijna nergens tegen. Dat maakt het echter niet minder kwalijk, want ook de afscheidsceremonies zelf zijn behoorlijk persoonlijk. Er worden zeer intieme toespraken gehouden en er worden persoonsgegevens genoemd die mensen normaliter voor zichzelf zouden willen houden.
Er dienen zich dan ook zeer schrijnende situaties aan. In één van de video’s wordt gesproken over het noodlottige ongeval waar de overledene slachtoffer van is geworden. In twee andere video’s wordt de open kist in beeld gebracht, waarin het lijk van de overledene zichtbaar is. In weer een andere video rept een nabestaande zelfs over de manier waarop haar man zelfmoord heeft gepleegd en over de laatste minuten dat hij in leven was. Er zitten ook drie video’s bij waarop iemands teraardebestelling wél is vastgelegd, en waarbij iedereen dus kan meekijken hoe de kist het graf in zakt.
Daarnaast laten veel nabestaanden zich in de uitvaartdiensten logischerwijs van hun kwetsbaarste kant zien. Velen van hen moeten huilen of vallen elkaar in de armen, op zoek naar steun. Zij wanen zich volledig onbewust van iedereen die via het internet kan meekijken, en zij realiseren zich onvoldoende dat hun kwetsbare momenten voor iedereen ter wereld op elk moment van de dag, terug te kijken zijn. Ook door totaal onbekenden, dus. Hoe cru ook: meekijken met het persoonlijk leed van kwetsbare individuen was nog nooit zo makkelijk.
Bij alle uitvaartdiensten die ik aantrof heb ik de kist met de overledene in beeld gezien, weet ik wie de overledene is, en waar de uitvaartdienst plaats heeft gevonden. In veel gevallen ben ik erachter gekomen wie de directe nabestaanden zijn, en in sommige gevallen is duidelijk waaraan iemand is overleden. De video’s van de uitvaartdiensten laten wat dat betreft helemaal niets aan de verbeelding over.
Eén op één meekijken
Een groot deel van de uitvaartdiensten betreft een voormalige livestream. Een livestream is een live-uitzending van een bepaalde gebeurtenis. Het achtuurjournaal is bijvoorbeeld een soort livestream; het geeft live weer wat er in de studio gebeurt. Het woord ‘livestream’ wordt echter vaker in een online context gebruikt, bijvoorbeeld als een toespraak of concert rechtstreeks wordt gedeeld op sociale media, zoals Facebook, Instagram of YouTube.
Veel van de uitvaartdiensten in kwestie zijn dus ook gelivestreamd. De kanalen die verantwoordelijk zijn voor het uploaden van de uitvaartdiensten starten bij aanvang van de uitvaartdienst een livestream, en zenden de uitvaartdienst in zijn volledigheid uit. Alles wat in de zaal gebeurt, is per direct te volgen via de livestream. Na afloop van de uitvaartdienst maakt YouTube van de livestreams ‘normale’ video’s, zodat ze terug te kijken zijn.
Livestreams van uitvaartdiensten zijn niets nieuws. Het is een redelijk toegankelijke manier geworden om mensen die niet bij een uitvaart aanwezig kunnen zijn, toch bij de uitvaart te betrekken. Mensen die ziek zijn, bijvoorbeeld, of mensen die in het buitenland verblijven, kunnen via een livestream tóch meekijken en meeleven. Het openbare aspect daarentegen is echter niet zo vanzelfsprekend, en veel uitvaartondernemers regelen livestreams doorgaans op een andere manier.
Uitvaartorganisatie DELA verzorgt een groot deel van de Nederlandse uitvaarten. Bij DELA krijgen mensen die niet bij een uitvaart aanwezig kunnen zijn een privé-uitnodigingslink voor de livestream. Alleen met die link hebben zij toegang tot de livestream van de uitvaart, en dus is er van openbaarheid van een uitvaartdienst geen sprake. De uitvaart wordt gelivestreamd op een website die speciaal voor het livestreamen van uitvaartdiensten is ingericht. Het openbare YouTube komt geeneens om de hoek kijken.
Martijn van de Koolwijk, woordvoerder bij DELA, zegt dat ‘’in algemene zin geldt dat nabestaanden die een uitvaart willen livestreamen controle willen houden op wie er mag kijken en wie niet.” Hij legt uit: “Het is eigenlijk vergelijkbaar met een fysieke uitvaart; dan wil je ook weten wie er binnenkomt, en nodig je mensen ook vrij gericht uit. Niet in alle gevallen overigens, maar het komt wel vaak voor.’’
Ook andere uitvaartorganisaties kiezen vaak voor een besloten livestreamsysteem, waarbij mensen een privé-uitnodigingslink of een inlogcode krijgen. Naast DELA maken onder meer de grote uitvaartorganisaties Yarden en Monuta, maar ook kleinere uitvaartondernemers, deels of volledig gebruik van dit soort besloten systemen. Deze systemen kunnen de privacy en de beslotenheid van een uitvaartdienst doorgaans beter garanderen dan YouTube.
Ook kerken zijn gaan livestreamen
Maar als zo veel uitvaartorganisaties gebruik maken van besloten livestreamsystemen, hoe kunnen er dan alsnog zoveel uitvaartdiensten openbaar op YouTube staan? Het antwoord daarop is simpel: uitvaartorganisaties zijn niet de enige organisaties die uitvaarten verzorgen. Het gros van de kerken of kerkgenootschappen organiseert bijvoorbeeld ook van tijd tot tijd een uitvaart.
Van alle openbare uitvaartdiensten op YouTube die in mijn onderzoek naar voren komen, komt 75% voor de rekening van kerken. Het grootste gedeelte van die kerken heeft een protestantse inslag, een kleiner gedeelte betreft rooms-katholieke kerken. Na de kerken volgen livestreambedrijven, die de audiovisuele kant van de livestreams faciliteren, en particulieren, die YouTube als een soort persoonlijk archief gebruiken. Twee van de video’s zijn door overige religieuze organisaties geplaatst waarvan de overtuiging niet per definitie protestants of rooms-katholiek was. Slechts één van de video’s komt voor rekening van een uitvaartcentrum.
De bedrijven die ik onderzocht heb zijn in heel Nederland gevestigd en vertegenwoordigd in alle provincies. Twee gebieden vallen extra op: de Randstad en de Bijbelgordel. In de Randstad wonen uiteraard meer mensen dan erbuiten, dus is het logisch dat daar ook meer uitvaartdiensten plaatsvinden. In de Bijbelgordel is een uitvaartdienst dan weer vaak onderdeel van het christelijke dorpsleven, dus dat daar meer uitvaartlivestreams plaatsvinden dan daarbuiten is ook niet vreemd te noemen. Op de onderstaande kaart is te zien in welke bestuurlijke gemeenten de uitvaartvideo’s zijn opgenomen.
Uit een rondgang langs 140 bedrijven en particulieren die achter de YouTube-accounts schuilgaan komen interessante verklaringen. Tientallen bedrijven en particulieren zijn op mijn vragen ingegaan. Zij lijken in sommige gevallen de nadelige gevolgen te erkennen van het openbaar livestreamen of uploaden van uitvaartdiensten. Sommige bedrijven en particulieren geven aan niet altijd zorgvuldig met de beelden te zijn omgesprongen en naar aanleiding van mijn vragen hun beleid omtrent het livestreamen van uitvaartdiensten opnieuw ter tafel te zullen brengen.
Een protestantse kerk in Zuid-Holland geeft bijvoorbeeld aan ‘’niet met de nabestaanden te hebben afgesproken hoe lang de uitvaartdienst op het YouTube-kanaal te zien zou zijn.’’ Bij een andere protestantse kerk in een van de grote Nederlandse steden was de ‘’herinnering aan het bestaan van de video van de uitvaartdienst weggezakt’’. Een protestantse kerk in een dorp in het noorden van het land zegt: ‘’Wij hebben nog geen protocol vastgesteld over hoe lang uitvaartdiensten op ons YouTube-kanaal openbaar zouden moeten blijven. Dat is voor ons een leermoment.’’
Bij een Gelderse protestantse kerk is ‘’de kerkenraad op dit moment bezig met richtlijnen wat betreft de uitvoering van livestreams’’. Een protestantse kerk in het Groene Hart heeft ‘’een wake-up call gehad.’’ Zij geven aan ‘’de familie nu twee weken de gelegenheid te geven om de dienst te downloaden en veilig te stellen’’, en zeggen de dienst vervolgens van YouTube te verwijderen. Weer een andere kerk met protestantse inslag, in de buurt van Rotterdam, heeft het beleid juist onlangs aangepast, zodat ‘’rouwdiensten een week openbaar zijn, en daarna niet meer’’.
Troost en bezwaren
Maar de openbaarheid zelf, daar hebben zowel de bedrijven als de particulieren niet echt problemen mee. Sterker nog: de nabestaanden stemmen er vaak zelfs mee in, laten de organisaties weten. Ongeveer de helft van de bedrijven en particulieren die een verklaring wilden geven, benadrukt dat de nabestaanden het bedrijf in kwestie nadrukkelijk hebben verzocht de uitvaartdienst openbaar online te houden. Maar het deel van de organisaties dat geen reactie gegeven heeft, laat ook een interessant beeld zien. Daarover later meer.
Dat bedrijven en particulieren geen probleem zien in de openbaarheid van een uitvaartdienst, is uit te leggen aan de hand van de gedachte dat de openbaarheid van een uitvaartdienst voor velen berusting kan bieden. Enkele nabestaanden die ik sprak kunnen dat beamen. Zo zegt nabestaande Wil, die enkele jaren terug afscheid nam van zijn zoon Lennart: ‘’Wij hebben bewust aan de kerk gevraagd om hem online te houden, omdat wij van verschillende mensen die naar de uitvaartdienst luisteren of kijken nog wel eens een horen dat ze zich erdoor bemoedigd voelen.’’ Op de vraag of hij het een probleem vindt dat totaal onbekenden dat beeldmateriaal kunnen bekijken en wellicht kunnen misbruiken, zegt hij: ‘’Nee, daar ben ik niet zo bang voor.’’
Nabestaande Mark, die deze zomer nog afscheid van zijn moeder Trijntje moest nemen en van wie de uitvaartdienst ook openbaar op YouTube staat, laat weten dat hij nogal wat familie in Canada en de Verenigde Staten heeft. ‘’De jongste neef van mijn vader, waar ik nog regelmatig contact mee heb, heeft de uitvaartdienst recentelijk nog bekeken met een familielid. Op zich is het grappig, dat je dat dan nog hoort.’’ Pien, die in 2016 haar overleden zoon Pieter heeft laten begraven, vindt ‘’de dood nu eenmaal onderdeel van iemands leven, net zoals de geboorte en het huwelijk.’’ Pien heeft in de periode na Pieters overlijden ook de foto waarop Pieter opgebaard bij haar thuis ligt op Facebook en Twitter gezet. ‘’Sociale media horen bij ons dagelijks leven in deze tijd. Je plaatst tenslotte ook vrolijke berichten en foto’s.’’
Toch zijn er ook nabestaanden met bezwaren. Brigitte nam afgelopen oktober afscheid van haar broer Peter. Als ik haar op de hoogte breng over de uitvaartdienst, zegt ze dat haar broer een heel groot sociaal netwerk had en altijd heel erg maatschappelijk betrokken is geweest. ‘’Om iedereen die hem gekend heeft de mogelijkheid te geven zijn afscheid bij te wonen hebben we voor een livestream gekozen.” Maar dat die mogelijkheid er nu nog steeds is, was niet de bedoeling: ‘’We hadden niet verwacht dat de uitvaartdienst nu nog steeds op YouTube zou staan. We waren eigenlijk in de veronderstelling dat het via livestream te volgen was en daarna een aantal dagen zou blijven staan.’’
Miranda, die afgelopen lente afscheid nam van haar zoon Benny, vertelt dat de livestream van de uitvaartdienst ook bedoeld was zodat veel mensen mee konden kijken, maar dat het nu wel mooi geweest is. ‘’Van mij mag het er nu wel af. De uitvaartdienst van Benny mag nu gewoon weer privé zijn. Het moet ook niet blijven rondzwerven.’’ Joke, die onlangs afscheid nam van haar moeder Wilhelmina, zegt dat de uitvaartdienst van haar moeder op Youtube is geplaatst voor iemand die hem niet kon openen via de livestream van de kerk. ‘’We maken er een dvd van en daarna wordt de video verwijderd. Het is niet de bedoeling dat de video er permanent op blijft staan.’’
De impact van het coronavirus
De vraag is of nabestaanden altijd goed zelfstandig over de openbaarheid van een uitvaart kunnen beslissen. Veel nabestaanden verkeren in een staat van diepe rouw en zijn met hele andere dingen bezig dan met de randvoorwaarden van een livestream.
Het coronavirus bevordert het bewustzijn omtrent de openbaarheid van uitvaartdiensten allerminst. De overheidsmaatregelen omtrent het coronavirus hebben er namelijk voor gezorgd dat het mogelijke aantal aanwezigen bij een uitvaartdienst drastisch moest worden teruggeschroefd. Toen de eerste coronagolf in Nederland huis begon te houden, mochten er slechts dertig personen bij een uitvaartdienst aanwezig zijn. Later werden dat er honderd, tijdens de tijdelijke verzwaring van de gedeeltelijke lockdown in november waren dat er wederom dertig, om er vervolgens weer honderd te worden.
Livestreams werden een noodmaatregel waar veel kerken en andere organisaties naar grepen om het rouwen zo goed mogelijk te kunnen faciliteren. Sommige kerken begonnen met het streamen van andere diensten, zoals kerkelijke lezingen en zondagsdiensten, en gingen later ook uitvaartdiensten livestreamen.
Veel kerken en organisaties die nog nooit met een livestream hadden gewerkt, voelden zich door de coronamaatregelen genoodzaakt dat ineens wel te doen. Dat blijkt ook uit de datums waarop de YouTube-kanalen zijn aangemaakt: 85 van de 142 YouTube-kanalen zijn aangemaakt nadat de eerste coronabesmetting op 27 februari 2020 in Nederland werd geconstateerd. Kerken wilden vooral hun gemeenschap blijven dienen en als dat niet fysiek kan, dan moet dat maar online.
Dat is een logische gedachtegang, maar kerken en andere organisaties die zo’n uitvaart faciliteren zouden nabestaanden toch juist moeten behoeden voor het maken van dit soort ingrijpende keuzes? Weten nabestaanden dat openbare uitvaartdiensten door iedereen ter wereld te bekijken zijn, te downloaden zijn, op te slaan zijn en te bewerken zijn zónder dat de nabestaanden dat weten? Kunnen nabestaanden die in diepe rouw verkeren überhaupt nog inzien wat de openbaarheid van een uitvaartdienst kan betekenen?
Lian Gieles is voorzitter van het Landelijk Platform Nabestaandenzorg en eigenaar van Terra, zorg in rouw, een organisatie die nazorg biedt aan nabestaanden na het overlijden van een dierbare. Daarnaast is ze zelf spreker op uitvaartdiensten. Gieles denkt dat uitvaartorganisaties nabestaanden vooral goed moeten informeren en de verschillende opties duidelijk moeten maken, zeker omdat de aanwezigheid van sommige personen bij een uitvaartdienst precair kan zijn. ‘’Soms hebben mensen een goede reden om bepaalde mensen niet bij de uitvaart te willen hebben Als er echt een goede reden voor is, dan gebeurt het ook wel eens dat een uitvaartverzorger mensen echt moet weren’’, zo legt Gieles uit. ‘’Sommige mensen kunnen in iemands leven erg gevoelig liggen, dus ik kan me voorstellen dat het voor mensen heel vervelend kan zijn als mensen die ze eigenlijk niet bij de uitvaartdienst willen hebben, toch via een openbare livestream mee kunnen kijken. Uitvaartverzorgers moeten zich van zulke risico’s bewust zijn.’’
Daarnaast pleit Gieles ook voor het aanbieden van besloten systemen, zoals veel uitvaartorganisaties dat al doen: ‘’Ik merk zelf bij de ondernemers waar ik voor werk, dat sommigen met een privé-uitnodigingslink werken die de nabestaanden aan de mensen geven waarvan zij willen dat ze kunnen meekijken. Ik denk dat het een goede oplossing is om uitvaartdiensten juist via zo’n besloten systeem uit te zenden.’’ Aan de andere kant begrijpt Gieles de keuze voor openbare streams echter wel: ‘’Sommige mensen zeggen: ‘Hoe meer zielen, hoe meer vreugd.’ Maar als je als uitvaartverzorger nabestaanden daar niet goed over informeert, dan vind ik dat wel kwalijk. Je zou als uitvaartverzorger toch ook een beetje de poortwachter van een uitvaart moeten zijn.’’
Een zorgwekkende trend
Het livestreamen of uploaden van uitvaartdiensten lijkt steeds normaler te worden. Daarmee is een trend ingezet waarbij zeer persoonlijke uitvaarten steeds vaker op het internet verschijnen, soms jaren- en jarenlang. Privacydeskundigen denken verschillend over casussen als deze.
‘’Je ziet tegenwoordig steeds vaker dat bijeenkomsten worden gelivestreamd en dan vervolgens permanent op YouTube verschijnen,’’ zegt Arno Lodder, hoogleraar internet governance and regulation aan de Vrije Universiteit. ‘’Je zou in ieder geval tegen de aanwezigen van een uitvaartdienst moeten zeggen dat deze gelivestreamd wordt en dat zij dus op beeld worden vastgelegd.’’ Daar zit ook een wettelijk element aan vast: ‘’Het idee bij het gegevensverwerkingsrecht is dat je als individu toestemming moet geven voor het verwerken van je gegevens, maar die toestemming moet wel vrijwillig zijn. In dit geval is dat een discussiepunt, want je hebt niet echt een keuze om niet naar zo’n uitvaart te gaan.’’
Lodder plaatst de vergelijking met lokale voetbalclubs die zich engageren met voetbal-livestreams. ‘’Men heeft laatst eens camera’s geplaatst bij heel veel voetbalvelden, en daar was ook discussie over. Want waarom moet heel de wereld de F’jes in Alblasserdam zien?’’ Hij licht toe: ‘’De achterliggende gedachte is wel aardig: dat je, als je een F’je bent, je doelpunt nog eens terug kunt kijken, en eventueel kunt delen. Daarvoor is het echter niet nodig dat heel de wereld het kan zien. Je vraagt je in dat soort gevallen een beetje af wat de waarde van de openbaarheid is. Dat speelt hier ook.’’
Privacydeskundige Brenno de Winter benadrukt vooral dat kerken en andere organisaties die uitvaarten faciliteren bewust meerdere opties moeten aanbieden en met nabestaanden hierover in gesprek moeten gaan. ‘’Kerken en andere uitvaartorganisaties proberen te overleven, en hun rouwdiensten op een zo menselijk mogelijke manier vorm te geven, maar ik denk niet dat ze begrijpen welke opties er allemaal zijn.’’
De Winter zegt dan ook dat een kerk die een uitvaart verzorgt, mensen vooral moet begeleiden, en mensen attent moet maken op de opties die ze hebben. ‘’Dat kan op een heel respectvolle manier. Je bent al met de nabestaanden in gesprek, en vraagt simpelweg of ze een livestream willen. Zo ja, dan vraag je of ze die vervolgens achter een wachtwoord willen hebben, een inlogcode willen gebruiken, of dat ze gewoon openbaar willen livestreamen.” Hij gaat verder: ‘’Ik ben er helemaal voor dat we daar gewoon op een pragmatische manier naar gaan kijken.’’
De Winter denkt daarnaast dat openbare uitvaartdiensten juist onderdeel kunnen zijn van het rouwproces. ‘’Het is heel normaal dat je de eerste weken de hele wereld wilt vertellen dat je moeder, je vader of wie dan ook is overleden. Daar hoort ook bij dat je de uitvaartdienst met zo veel mogelijk mensen wilt kunnen delen en wilt kunnen laten zien hoe mooi die was, of hoe goed de ceremonie was geregeld. Maar goed, na verloop van tijd moet je je afvragen of je het als nabestaande nog waardevol vindt om zo’n uitvaartdienst openbaar te hebben; het is echter volledig aan de nabestaanden om daarover een oordeel te vellen.’’
De overledene zelf heeft in dit verhaal overigens weinig te willen: de Algemene verordening gegevensbescherming, de AVG, stelt dat de gegevens van een overleden persoon niet meer verwerkt kunnen worden. ‘’Juridisch is een overleden persoon echt dood, en zodoende heeft iemand volgens de AVG geen recht op bescherming meer,” zegt De Winter. “Dat zou in Europees verband gemakkelijk veranderd kunnen worden, overigens. Voor de digitale erfenis van overleden mensen is echter nog niet voldoende aandacht.’’
Daden zeggen meer dan woorden
Ik heb voor dit verhaal met veel bedrijven, particulieren en nabestaanden contact gezocht. Een grote groep wilde niet reageren, wilde een deel van mijn vragen niet beantwoorden, beantwoordde mijn contactverzoeken niet of blokkeerde me zelfs. Dat maakt een nog uitgebreider motievenonderzoek dan dit zeer lastig. Hun motieven kan ik dan ook niet beter dan dit uiteenzetten, maar hun acties zeggen des te meer.
Wat namelijk opmerkelijk is, is dat van de 211 video’s — na vragen van mijn kant — 64 video’s ineens niet meer volledig openbaar zijn. Er zijn 24 video’s die op ‘privé’ zijn gezet (zodat alleen de eigenaar van het YouTube-kanaal de video kan bekijken), er zijn 30 video’s op ‘verborgen’ gezet (zodat alleen mensen die de YouTube-link hebben de video kunnen bekijken) en er zijn 10 video’s helemaal van YouTube verwijderd. Bij een derde van de video’s zijn dus aanpassingen gedaan om de openbaarheid te beperken. Bedrijven, particulieren en nabestaanden staan dus onvoldoende stil bij dit onderwerp, maar zullen dat niet altijd mondeling willen toegeven.
Het is logisch dat bedrijven die uitvaarten verzorgen sinds het uitbreken van de coronacrisis iets anders aan hun hoofd hebben, maar dat is geen excuus om het belang van een onderwerp als dit niet in te zien. Uitvaartorganisaties en kerken moeten het gesprek aangaan met nabestaanden en goed bedenken welke keuzes ze maken, en waarom.
Wanneer ik gestorven ben, mogen er best filmopnames van mijn uitvaartdienst gemaakt worden, maar ik druk mijn nabestaanden alvast op het hart dat het nergens voor nodig is dat Pieter uit Harderwijk mijn levensgeschiedenis kan aanhoren, dat Rutger uit Dinteloord mijn overleden lichaam ziet liggen of dat Fatima uit Delfzijl weet wat mijn lievelingskleur was. Het is fijn dat er blijkbaar wat te kiezen is, maar zet de video van mijn uitvaartdienst over zeventig jaar maar lekker achter slot en grendel.
Verantwoording
Voor dit verhaal inventariseerde ik 211 video’s van Nederlandse uitvaartdiensten, afkomstig van 142 verschillende YouTube-accounts. Die video’s zijn geplaatst tussen 18 oktober 2016 en 7 november 2020. Ik heb met 140 van de 142 bedrijven en particulieren contact gezocht en hen een vragenlijst voorgelegd. Twee van de YouTube-accounts waren niet tot een specifiek persoon of bedrijf terug te herleiden en er kon dus niet om wederhoor worden gevraagd. Van de 140 bedrijven en particulieren hebben er 38 antwoord op mijn vragen gegeven.
Ik heb daarnaast contact gezocht met 31 nabestaanden. Ik heb ze veelal via Facebook en LinkedIn benaderd, waar ik door een aanzienlijk deel genegeerd of geblokkeerd ben. Met acht nabestaanden heb ik wel uitgebreid kunnen spreken over de uitvaartdiensten in kwestie en de openbaarheid daarvan. Mijn dank gaat uit naar Yvette Wagensveld, een juriste die momenteel een master rechtsgeleerdheid volgt aan de Tilburg University, die me heeft geholpen bij het ontrafelen van de wetgevende kant van dit verhaal. Protestantse Kerk Nederland, de koepelorganisatie van Nederlandse protestantse kerken, is om een reactie gevraagd. Deze koepelorganisatie verwijst door naar de themapagina over privacy op haar website, en wilde over specifiek dit onderwerp helaas geen reactie geven.
